Canlıların sahip oldukları özellikler DNA üzerindeki bilgilere bağlı olarak oluşur.
DNA'da bulunan nükleotidler belli bir düzen içerisindedir.
Çeşitli etkilerle DNA ya da kromozomların yapısında veya kromozom sayısında değişiklikler gerçekleşmesine mutasyon denir.
 |
 |
Farklı biçimlerde gerçekleşen bu mutasyonlar DNA’daki gen bilgisinin değişmesine sebep olur.
Genlerdeki bu değişiklikler vücut hücrelerinde gerçekleştiğinde sonraki kuşaklara aktarılmaz. Yani kalıtsal değildir.
Fakat çocukların genlerini anne ve babalarının üreme hücrelerindeki DNA’larından almaları, bu hücrelerdeki değişikliklerin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlar. Yani kalıtsal olabilir.
Vücut hücrelerindeki mutasyonlar KALITSAL DEĞİLDİR
Üreme hücrelerindeki ve üreme ana hücrelerindeki mutasyonlar KALITSALDIR
 |
 |
Mutasyonların başlıca sebepleri; Kimyasal Maddeler, İlaçlar, Radyasyon, X Işınları, Ultraviyole Işınlar, Sıcaklık, Çevre Kirliliği, pH (Asitlik), OLARAK SIRALANABİLİR
Mutasyonların DNA’nın yapısında meydana gelen değişiklikler olması tüm mutasyonların zararlı olduğu anlamına gelmez.
Bazı mutasyonlar canlılar için yararlı da olabilmektedir. Yararlı mutasyonlar canlıların yaşama ve üreme şansını artırır, zararlı mutasyonlar ise azaltır.
Yararlı Mutasyonlar
Zararlı Mutasyonlar
 |
Albinoluk: Bazı canlılarda vücuttaki renk oluşumuyla ilgili genlerde mutasyon meydana gelmesi sonucu, albinoluk denilen durum ortaya çıkar. Bu canlılarda renk pigmentleri tam oluşamadığı için, beyaz kıl ve açık ten rengi gibi oluşumlar gözlenir. |
 |
Down Sendromu (Mongolizm): Mayoz bölünmede, mutasyonların etkisiyle kromozomlarda sorunlar yaşanabilir. Homolog kromozomların ayrılamaması ve ikisinin de aynı hücreye gitmesi durumunda, bu hücrenin döllenmesiyle oluşan bireyde, kromozomların sayısı sağlıklı insanlardan bir tane fazla olur ve bu durum genetik farklılığa yol açar. Bu farklılığın görüldüğü bireylerde zihinsel kavrama bozuklukları gözlemlenir. Bu bireyler çekik gözlü, kısa ve kalın boyunludur. |
 |
Altı Parmaklılık: Çok parmaklılık özellikle insanlarda, köpeklerde ve kedilerde mutasyon sonucu görülen bir genetik bozukluktur. Parmakların, normal sayısından fazla oluşması durumudur. |
 |
Orak Hücreli Anemi: Bir mutasyon sonucunda, alyuvar hücreleri orak aletine ya da C harfine benzer bir şekil alır. Orak hücreli anemi adı verilen bu hastalıkta, alyuvarlar yeterli miktarda oksijen taşıyamaz hâle gelir. |
 |
Hemofili: Kanın gerektiği gibi pıhtılaşmaması sonucu kanamanın durmaması ya da geç durması ile kendini belli eden kalıtsal bir hastalıktır. |
 |
Renk Körlüğü: Renk körlüğü bir canlının görme merkezinde özel bir pigment molekülünün bulunmamaası veya gerektiğinden az bulunmasıdır. Bu eksiklik sonucunda çeşitli renklerin çevresindeki renkler ayırt edilemez. Kırmızı, yeşil ve mavi renklerden bir ya da birden fazlasını ayırt edememeyle ortaya çıkan kalıtsal bir bozukluktur. |
Çevresel etkenlerin bazıları genlerin yapısını değil, genlerin fenotip (dış görünüş) üzerine etkisini değiştirir. Sadece dış görünüşü etkileyen ve kalıtsal olmayan bu değişimlere modifikasyon adı verilir.
Modifikasyonlar, kalıtsal olmadığı için sonraki nesillere aktarılamazlar. Sadece bireyin kendisini etkiler.
ÇUHA ÇİÇEĞİ
Çuha çiçeği bitkisi 15 ile 25 °C sıcaklık aralığında yetiştirilirse bitki kırmızı renk çiçek açar. Eğer bu bitki 25 ile 35 °C sıcaklık aralığında yetiştirilirse çiçekleri beyaz olur.
ORTANCA BİTKİSİ
Ortanca çiçeği asitli toprakta kırmızı/pembe renklerde, bazik toprakta ise mavi/mor renklerde çiçek açar. Çevre şartlarına göre değişiklik gösterdiği için modifikasyona örnektir…
SİRKE SİNEĞİ
Sirke sineklerinin embriyoları düşük sıcaklıklarda geliştiğinde yavru sinek düz kanatlı, yüksek sıcaklıklarda geliştiğinde yavru sinek kıvrık kanatlı olur.
KRALİÇE ARI
Arılarda yumurtadan çıkan larvalarda, beslenme şekillerine göre farklı gelişimler gözlemlenir. Arı sütüyle beslenen arı larvalarından kraliçe arı, çiçek tozuyla beslenenlerden ise işçi arılar oluşur.
BRONZLAŞMA
Yazın güneşin altında fazla kaldığımızda tenimizin rengi koyulaşır. Genetik yapımız değişmediği için ten rengimiz daha sonra normale döner.
KASLI VÜCUT
Ağırlık kaldırarak antrenman yapan sporcunun kol kasları bir süre sonra güçlenir. Bu durum modifikasyona örnektir. Genlerin işleyişinin değişmesi sonucu gerçekleşen bu durum kalıtsal değildir.
| Mutasyon | Modifikasyon |
|
Genlerin yapısında meydana gelen değişimlerdir. |
Genlerin işleyişinde meydana gelen değişimlerdir. |
|
Mutasyona neden olan etken ortadan kalkınca canlı eski hâline geri dönemez. |
Modifikasyona neden olan etken ortadan kalkınca canlı eski hâline geri döner. |
| Üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyon kalıtsaldır. |
Modifikasyonların hiçbiri kalıtsal değildir. |
|
Kimyasal maddeler, yüksek sıcaklık gibi çevresel etkenler sonucu ortaya çıkar. Yararlı veya zararlı olabilirler. |
Sıcaklık, ısı, nem ve ışık gibi çevresel etkenler sonucu ortaya çıkar. |
 |
KONUYLA İLGİLİ KAZANIM SORULARINA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ |
DNA’da meydana gelen hatalar mutasyon olarak adlandırılır. Bu hatalar hücre bölünmesine hazırlanan bir DNA’nın eşlenmesi sırasında meydana gelir. Mitoz bölünme sırasındaki hatalar; baz dizisi üzerinde bir bazın eksilmesi ya da diziye normal koşullarda olmaması gereken bir bazın eklenmesi şeklinde olabilir.
Hücre bölünmesi ve kalıtımla ilgili sunu/slayt gösterisi. PDF formatında olup PPT (Power Point) formatına çevirebilirsiniz. Anlaşılır ve sade anlatımıyla derslerinizde işinize yarayacak bir doküman.
1.Ünite: Hücre Bölünmesi ve Kalıtım
4. DNA ve Genetik Kod
Bir bireyin atalarına benzeme eğilimine kalıtım (soyaçekim), atalarından aldığı ve kendinden sonraki nesillere aktaracağı özelliklere ( saç rengi, göz rengi…) de kalıtsal özellik denilmektedir. Bize ait kalıtsal özelliklerin çekirdekte saklandığını daha önceki yıllarda öğrenmiştik. Gelin hep beraber bu özelliklerin nasıl kuşaktan kuşağa aktarıldığını inceleyelim.
Kalıtım, çevre etkileriyle köklü olarak değiştirilemeyen karakterlerin tamamının ya da bir kısmının bir nesilden ötekine geçmesidir. Bu geçiş, genler aracılığıyla olur. Kalıtım bilgisi, tüm hücrelerde bulunan kromozomlardaki genler tarafından taşınır. Kalıtsal karakterler, gen çiftleri tarafından belirlenir.
Kalıtım, özelliklerin ebeveynlerden yavrularına geçmesidir. Bu özelliklerin aktarımı genler yolu ile olur. Kalıtsal karakterler (genlerle aktarılan özellikler), gen çiftleri tarafından belirlenir.
