Bölüm 3: Dolaşım Sistemi Ders Notu 1

Dolaşım Sistemini Oluşturan Yapılar

Vücudumuzda kan, damarlar ve kalpten oluşan sisteme do7laşım sistemi adı verilir. Kan, damar adı verilen ve tüm vücudu saran yapılarla vücudun her yerine taşınır. Kan sayesinde besin ve oksijen hücrelere taşınırken karbondioksit gibi atık maddeler vücuttan uzaklaştırılmak üzere ilgili organlara iletilir.

Kanın damarlar içindeki hareketi ise bir pompa gibi çalışan kalp tarafından sağlanır.

1. Kalp

Kalp göğüs boşluğunda, sol akciğerin altında bulunur. Kalp, sağ ve sol olmak üzere iki bölümden oluşur.

Kalp, kaburgaları önden birleştiren kemiğin hemen arkasında, göğüs kafesinin içindeki göğüs boşluğunun sol tarafında yer alır ve dört odacıktan oluşur. Üstteki odacıklarla alttaki odacıklar farklı zamanlarda ama bir bütün hâlinde kasılıp gevşer ve kanın pompalanmasını sağlar. Kalp dakikada yaklaşık olarak 72 - 80 kez kasılır ve gevşer. Gece gündüz demeden bütün bir ömür boyu bir an bile durmaz.

Tansiyon

Kanın vücuda pompalanması sırasında damar duvarlarında oluşan baskı etkisine tansiyon denir.

Bu baskı etkisi birden tepeye çıkar, sonra da yavaşça en dip noktaya iner. Dalganın tepe noktasındaki baskı etkisine büyük tansiyon, dip noktasındakine ise küçük tansiyon denir. Nabız ise kalbin atardamarlara kanı pompalarken, damarların cilde yakın olduğu yerlerdeki atma hissi olarak tanımlanabilir.

2. Damarlar

Vücudumuzda atardamarlar, toplardamarlar ve kılcal damarlar olmak üzere üç çeşit damar bulunur.

Atardamarlar kanı kalpten uzaklaştıran damarlardır. Aort atardamarı ve akciğer atardamarı, vücudumuzda bulunan atardamarlardandır. Akciğer atardamarı dışındaki atardamarlar oksijence zengin kan taşır.

Toplardamarlar vücuttaki kanı kalbe getiren damarlardır. Alt ana toplardamar, üst ana toplardamar ve akciğer toplardamarı vücudumuzda bulunan toplardamarlardandır. Akciğer toplardamarı dışındaki toplardamarlar oksijence fakir kan taşır.

Kılcal damarlar ise vücudumuzdaki en ince damarlardır. Kan ile doku arasında madde alışverişi sağlayan kılcal damarlar vücudun en uç noktalarına uzanır.

Kan Dolaşımı

Kan dolaşımı, kanın vücuttaki dolaşım yoluna göre büyük kan dolaşımı ve küçük kan dolaşımı olarak iki şekilde gerçekleşir.

• Büyük kan dolaşımı, kanın kalp ile vücut arasındaki dolaşımıdır. Oksijence zengin kan, kalpten çıkarak aort atardamarı ile bütün vücuda yayılır. Amaç, oksijence zengin kanın vücuttaki organlara, vücuttaki organlarda oluşan karbondioksidin ise alt ve üst ana toplardamar yardımıyla kalbe geri dönmesidir.
• Küçük kan dolaşımı, kalp ile solunum organımız olan akciğerler arasında gerçekleşen kan dolaşımıdır. Bu dolaşımda kalbin sağ tarafında bulunan oksijence fakir kan akciğerlere taşınır. Amaç, kandaki oksijen miktarını arttırmaktır. Daha sonra, oksijence zengin hâle gelen kan akciğer toplardamarıyla kalbe geri döner.

3. Kan ve Kanın Yapısı

Kan, vücudumuzdaki damarlar arasında dolaşan temel yaşam sıvımızdır. Kanın vücudumuzdaki en önemli görevleri şunlardır:

• Oksijen ve besin yapı taşları ile karbondioksit gibi atık maddelerin taşınmasını sağlar.
• Vücudumuzun mikroplara karşı korunmasında görev alır.
• Yaralanma durumunda pıhtılaşmayı sağlayarak kan kaybını engeller.
• Vücut sıcaklığının dengede tutulmasını sağlar.

Kan, kan plazması ve kan hücreleri olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Kan Plazması

Kan plazması sarımtırak renkte ve yarı akışkandır. Plazmanın yaklaşık %90-92 kadarını su, geri kalanını protein, karbonhidrat, vitamin ve yağ gibi maddeler oluşturur. Ayrıca hücrelerden gelen atık maddeler de kan plazmasında yer alır.

Kan Hücreleri

Kan hücreleri ise alyuvarlar, akyuvarlar ve kan pulcuklarıdır.

Alyuvarlar, kan hücreleri içinde sayısı en fazla olanlardır. Alyuvarlara kırmızı kan hücreleri de denir. Alyuvarlar, akciğerlerden aldıkları oksijeni dokulara taşırken dokularda üretilip dolaşım sistemine gelen karbondioksidi de akciğerlere taşır.

Akyuvarlar beyaz renkli, iri çekirdekli ve belli bir şekli olmayan kan hücreleridir. Vücudu mikroplara karşı koruyan akyuvarlar, beyaz kan hücreleri olarak da bilinir. Vücuda bir mikrop girdiğinde akyuvarların sayısı hızlı bir şekilde artar.

Kan pulcukları kandaki en küçük, renksiz ve çekirdeksiz hücrelerdir. Kan pulcukları, yaralanmalarda kanın pıhtılaşmasını sağlayarak kan kaybını önler.

Kan Grupları

Alyuvarda kan grubunu belirleyen proteinlerden;

• Sadece A proteini varsa kan grubunuz A kan grubu,
• Sadece B proteini varsa B kan grubu,
• Her iki protein de varsa AB kan grubu,
• Hiç protein yoksa 0 kan grubudur.

Eğer alyuvarlarda Rh proteini varsa kan grubu Rh(+), protein yoksa Rh(–) olarak ifade edilir.

Kan Nakli ve Kan Bağışı

Günlük hayatta yaralanmalarda, ameliyatlarda ya da bazı hastalıkların tedavisinde vücudumuz kana ihtiyaç duyabilir. Bu durumlarda kan ihtiyacı olan hastaya, başka bir kişiden alınan kan nakledilebilir. Kan nakillerinde kan gruplarının ve Rh faktörünün aynı olması tercih edilir. Kan bağışı, toplumsal yardımlaşmanın en güzel örneklerinden biridir. Kişinin kendi kan grubunu doğru bilmesi, kişiye acil kan gerektiğinde yanlış kan grubu verilmesi riskini ortadan kaldırır.

Kan bağışlarıyla acil durumlarda hayat kurtarılabilir. Ülkemizin yıllık kan ihtiyacının tamamına yakınını karşılayan Türk Kızılayı, ülke genelinde bulunan 18 bölge kan merkezi ve 67 kan bağışı merkeziyle ülkemizin tümüne ulaşabilmektedir.

KONUYLA İLGİLİ SORULARA BURADAN ULAŞABİLİRSİNİZ

_{Kaynak: EBA}